Mùa thu, trăng và thơ Vũ Kiện

Thế-Vũ

      Tôi đã viết nhiều về Vũ Kiện, một người anh, nhà thơ mà tôi vô cùng quí mến từ khi đặt chân vào Đại học Laval. Tôi không quen anh trước. Khi tôi đến Canada, anh đã về nước. Những năm đầu tiên đi học, bạn bè giao cho trách nhiệm lo tờ nội san sinh viên Đất Lạnh, phải đi thu thập những tập báo, giai phẩm Xuân do các đàn anh đồng môn thực hiện. Tôi đã mê mải  tìm đọc thơ Vũ Kiện, sưu tầm các bài thơ của anh đăng rải rác trong các trang báo, rồi thỉnh thoảng ngâm chơi .

Tôi là một người thích thơ văn từ khi còn học trung học. Thuộc lầu hàng trăm bài thơ của các danh nhân cổ VN, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Công trứ, Trần Tế Xương, Nguyễn Du, Truyện Kiều, Chinh Phụ ngâm....từ các kho sách của bố tôi, một giáo sư Việt văn trường Nguyễn Trãi. Thơ Vũ Kiện với tôi,  là một khám phá mới. 

Ngoài những bài thơ có vần điệu cùa anh, bài thơ xuôi “ Tháng chín mùa thu”, tôi đọc mà nghe như có sóng động trong hồn. Là sinh viên tú tài toán,  cộng, trừ, nhân, chia, lũy thừa tính nhanh hơn là tìm vần cho thơ.  Đọc Vũ Kiện, tôi  hiểu được thêm là thơ hay, không nhất thiết phải có vần. “ Tháng chín mùa thu, thành phố có những hôm trời trở rét vô cùng, tôi chẳng còn thời giờ đi qua vùng nghĩa trang Sillery. Công trường Moncalm, ghế đá, người yêu, tượng bầy, lá đổ...”. Ai đã đến học ở Québec, bây giờ ghé thăm lại thành phố, mà nghe những lời thơ này lại không thấm thía với : “ lần đi về của mùa thu, mùa thu vàng trên những ngọn cây...” trong vùng sillery hay campus đại học. Tôi mê bài này đến độ thuộc lòng bài thơ “không điệu, không vần...” , in trên ba trang giấy. Mấy chục năm sau, vì việc làm, hàng tuần, đi về Québec-Montréal, lúc thiu thiu ngủ, vẫn nghe trong đầu : “ chuyến xe bus tốc hành từ Montréal, tôi biết em ngồi đấy, một mình và rạng rỡ vô cùng...”.  Cách đây mấy năm, tôi đã diễn ngâm “Tháng chín mùa thu”, không giấy trong tay, trong kỳ Họp mặt ở ngoại ô Montréal.  Nhìn xuống, thấy những ánh mắt ngạc nhiên (và có lẽ ..tội nghiệp) vì chắc nhiều người nghĩ tôi đã phải khổ công học trước khi trả bài.

 Viết về Vũ Kiện trong bài này tôi  cũng muốn nói về người bạn đồng hành của anh trong thơ . Trăng. Trăng đã theo anh từ lúc đi học.  "...gục đầu vào quyển hóa học hữu cơ trên bàn" mà vẫn mơ về " người con gái độc hành đêm nay về ngủ cùng trăng miền Baie Comeau ̣̣(Tháng chín mùa thu )

cũng như trăng đã luôn ở trong mộng chàng sĩ tử "Lavan thành".

Trăng mờ gác tận bên song

Nửa đêm chợt tỉnh là mông mênh buồn

Xì xào gió lạnh trở nguồn

Nửa đêm chợt tỉnh là buồn mênh mông ...

…..

dù nàng...  Đàn vỡ tan tành

giật mình trăng khuyết long lanh đang về

yêu đương chưa chín nồi kê

tỉnh ra chỉ có một bề đầy vơi

                          (VK- Liêu trai)

   

Trong câu thơ này, ta thấy cái tài dùng chữ của nhà thơ. Mông mênh buồn rồi buồn mênh mông, cho cảm giác nỗi buồn thật thấm thía giữa ánh trăng mờ ảo.

Vũ Kiện làm thơ với những dằn vặt về quê hương, đất nước. Sau bao năm lưu lạc, vầng trăng cố xứ vẫn vằng vặc trong thơ anh:

...

Người đã về chưa thấp thoáng mơ

Là trăng là khói dậu sương mờ

Lồng trong những nhạt nhòa năm cũ

Thơ người, thu, hay thu là thơ

(VK - Mùa thu Québec - Đọc thơ Nguyễn Khuyến)

.....

Trăng hôm ấy là trăng vừa mới vọng

Giáng sinh hồng giăng mắc anh châu rơi

      (VK- Gần mười năm nay chưa về Đà Lạt)

Rồi trăng soi đáy lòng người, trăng mang tâm sự kẻ vong quốc:

....

Có cô tát nước ở bên đàng

Tát hộ dùm tôi cái dở dang

Từ độ tôi làm thằng bỏ xứ

Lòng cũng tan từng miếng vụn trăng 

        (VK - Tình nào như ca dao)

....

Hay kẻ bầu say ôm tiếc ngọc

Mà trăng soi cái đáy vô thường

(sau bao ngửa mặt tìm trăng sáng

đã cúi đầu thương nhớ cố hương)

    (VK - Trăng)

Một bài thơ rất nổi tiếng với ánh trăng hy vọng cho con thuyền vượt biên,  "Bài đồng dao Au clair de la lune" đã được Trọng Nghĩa phổ nhạc và được trình bày rất nhiều lần trong các đêm họp mặt, cứu trợ:  

dưới ánh sáng trăng /này bạn pierrot /thuyền tôi thì nhỏ / biển thì hư vô

cho tôi đốm lửa / cho tôi tình người / nến tôi tàn lụi / hồn tôi rã rời

trước mặt là biển /sau lưng là rừng / chung quanh quỉ  dữ / trên đầu bão bùng

tôi chèo lang thang /ra khơi thuyền nhỏ /nước đành cũng bỏ /nhà đành cũng tan

dưới ánh sáng trăng / tàu anh có rộng /  buồm anh hy vọng /tôi nhờ một khoang

Năm 1975, người di tản buồn Vũ Kiện,  "thằng người khổ đau, niềm khắc khoải hiện thân thành những vết nhăn dài trên khuôn mặt ưu tư, nỗi buồn tháng năm” trở lại Québec. Anh đã không sử dụng được những kiến thức "hóa học hữu cơ...những con số, hình vẽ.."(VK- TVMT), nhưng cũng tìm được việc làm thích hợp trong thư viện một trường trung học cho đến khi mất.

Kỷ niệm cuối cùng mà tôi còn giữ với anh là bài thơ anh viết theo lời yêu cầu của tôi để làm tựa để cho buổi trình diễn áo dài đêm Họp mặt ngày 18-08-97. Tôi còn nhớ dáng anh lui cui một tay cọ, một tay tẩu thuốc, như một cụ đồ viết mực tàu trên giấy gạo mà anh đã dặn tôi mua ở đường St-Jean:

Áo dài khép kín tình sâu

Hôm nào hứng lá bay sầu như mưa

Bây giờ tóc đã nhạt thưa

Guốc đa kao ngỡ còn khua trong hồn

Ngày anh vĩnh viễn ra đi, tôi tiễn anh bằng chính lời thơ của anh:  "ôi có những lần ra đi nào mà không buồn. Ôi khói những chuyến tàu chia tay nào mà không làm cay xè nước mắt....Mùa hè nay đã cuối thu...Còn gì buồn hơn mưa lúc chạng vạng hoàng hôn trên mộ đá nghĩa trang khu rừng sillery...như mưa trên phi trường ancienne-lorette buồn tênh ",  một bài thơ Vũ Kiện sáng tác lúc anh 22 tuổi.

Và tôi đã khóc, thương tiếc một vầng trăng thơ

Rồi trần gian ấy cũng thôi

Vườn thơ anh mãi một đời ngủ yên

Máu đào ngưng chảy về tim

Thì quê hương cũ cũng im nỗi buồn

Hôm nay thắp một nén hương

Tiễn anh ở cuối đoạn đường viễn mơ

Bóng thi nhân - lệ Anh Thư

Hồn thơ về chốn thiên thu vẹn toàn

Nghìn năm trăng sẽ không tan.

Thế-Vũ

(viết cho chủ để thương nhớ người ra đi)

Vài dòng về nhà thơ Vũ Kiện

Vũ kiện (1944-1990) là con của nhà văn Tam Lang Vũ Đình Chí*. Đi du học ở Canada, Đại học Laval, Quebec, trong những năm 1963-1966. Tốt nghiệp ngành Hóa học, anh về nước phục vụ và kết hôn với chị Anh Thư, cũng là cựu sinh viên Laval. Năm 1975, theo dòng người di tản, anh trở lại Canada cùng vợ và hai con gái, sinh sống tại Cap-Rouge, một vùng ngoại ô Thành phố Quebec.

Thơ của anh được phổ biến rất nhiều trong các tạp chí ở Hải ngoại, nhiều nhạc sĩ, trong đó có Trọng Nghĩa và Phan Ni Tấn, đã phổ nhạc, trình diễn, làm băng cassette,"ca dao" hoá thơ Vũ Kiện, rất tài tình. Ai thích đọc thơ VK, có thể tham khảo những bài báo đăng năm trước trong blog Đất Lạnh. 

Theo chị Anh-Thư, khi biết mình không còn sống được lâu, Vũ Kiện đã đêm ngày thực hiện cho được cuốn hồi ký, viết về những kỳ niệm giữa anh và thân phụ.

Bản thảo của tập bút kỳ này đã được hoàn tất và đã được chính anh gởi cho nhà xuất bản Làng văn ở Toronto, đúng một ngày trước khi anh từ trần. Chúng tôi không biết tập bút kỳ này có được ấn hành hay không. Rất mong được tin tức của nhà xuất bản hay các bạn hữu.

________________________________

*Vũ  Đình Chí (1900 – 1986), thường được biết với bút danh Tam Lang, là một trong những nhà văn, nhà báo nổi tiếng của Việt Nam. Ông cùng với Vũ Trọng Phụng và Vũ Bằng là ba chàng họ Vũ nổi danh làng báo thời tiền chiến.