Sau bài viết trước [1], tôi cũng học hỏi được nhiều qua
các phản biện về hai từ “văn hóa”. Lần này tôi lại viết tiếp về một vài cuộc đụng
độ văn hóa (culture clash) và từ đó suy diễn thêm về cách ứng xử “khác người” của
hai nhà lãnh đạo Việt Nam.
Tôi xin tóm tắt lại định nghĩa hai chữ văn hóa dưới mắt
tôi như sau : văn hóa là cách sống của một dân tộc. Trong cách sống có nào là cách
suy nghĩ (tư duy), cách ăn, cách nói, cách mặc, cách làm và nói chung là tất cả
cách ứng xử trong cuộc sống con người trong một xã hội. Dân ta sau 1975 hay
dùng chữ “có văn hóa” để chỉ những ai có cách ứng xử thanh lịch, nghĩa là biết
tôn trọng bản thân mình và biết tôn trọng người mình giao tiếp. Hai từ “văn
hóa” tôi dùng trong bài này không theo nghĩa cao đẹp đó mà chỉ đơn thuần nói
lên một thói quen có khi hay mà cũng có khi dở, theo tập quán hay thói quen của
một dân tộc.
Năm 18 tuổi tôi được sang Canada du học. Trước khi đi,
anh tôi đã bỏ cả tuần để dạy tôi cách cầm dao, cầm muỗng nĩa và cách ăn theo kiểu
Tây phương. Vì cầm đũa từ bé đến lớn, tôi còn nhớ có những lúc tôi rất lúng
túng dùng muỗng nĩa lần đầu tiên trên máy bay trong chuyến đi rời quê hương.
Sau này lúc đi ăn ở ký túc xá sinh viên, tôi vẫn còn nhớ cách ăn súp (potage)
và húp từng thìa súp xuỵt xoạt của tôi đã bị các anh sinh viên người Canadien
bàn bên cạnh trố mắt nhìn. Từ đó mỗi khi ăn súp, tôi luôn cố gắng không gây ra
tiếng kêu khi cho từng thìa súp vào mồm. Và dĩ nhiên tôi vẫn không thoải mái với
cách ăn này. Lớn lên ở Việt Nam, có ai cấm
tôi ăn phở và húp nước phở kêu rẹt rẹt đâu. Mà phải húp như thế mới đã. Và tôi
chắc chắn có rất nhiều bạn người Việt Nam đồng ý với tôi về chuyện này. Nhưng
có một số bạn nói với tôi : nhập gia tùy tục mày ơi, mình phải dẹp cái văn hóa (cách
sống) mình sang một bên và học cách hội nhập và hòa mình với văn hóa mới. Chẳng
hạn như khi ăn thì phải ăn ngậm mồm, không được nhai nhồm nhoàm. Nhai xong và
nuốt rồi thì mới được mở mồm nói !
Tôi có một anh bạn khác lùn tì. Anh cao độ một mét năm
lăm. Và mấy ông Tây Canadien lại cứ thích xoa đầu anh ấy. Có hôm anh ấy nổi cáu
quăng nguyên cái giỏ xách bánh trái vừa mua được ở chợ Steinberg [2] vào người
ông Tây. Hôm đó có tôi đi cạnh nên tôi đã can anh bạn bớt nóng và giải thích
cho ông Tây là theo phong tục văn hóa Việt Nam, cái đầu chúng tôi là để thờ ông
bà tổ tiên nên chúng tôi sẽ rất bất bình khi bị ai xoa đầu. Anh Tây vội vàng
xin lỗi vì không biết điều ấy và anh ấy nói anh ấy xoa đầu anh bạn tôi chỉ là một
cách bày tỏ sự thân thiện chứ không có ý gì khác và anh ấy rất quý anh bạn tôi
(hai người quen biết nhau vì cùng ở chung ký túc xá).
Rồi phải nói đến cách người mình cười. Và ông Nguyễn Văn
Vĩnh đã nói đúng. Dân “an na mít” mình gì cũng cười. Đã có nhiều lúc sinh viên
Việt Nam bị mấy anh sinh viên Tây hiểu lầm và gây sự vì họ nghĩ mình cười họ
nhưng thực ra là mình không cười họ. Mình cười một cách vô tư và vô tội vạ, cười
không cần nguyên cớ.
Cách đây vài năm tôi vô tình dạo chơi xem sách trong một
hiệu sách và vớ phải một quyển sách mỏng với tựa đề “Chọn cách sống lịch sự văn
minh”. Tựa đề này tôi tự dịch từ cái đề bằng tiếng Anh “Choosing Civility” của
ông Giáo Sư P.M. Forni, giáo sư dạy môn Civility (hay cách sống văn minh, mà
tôi gọi nôm na là công dân giáo dục) tại đại học John Hopkins nổi tiếng của
Hoa-Kỳ. Trong quyển sách đó, ông đề ra 25 cách sống có văn minh, tức là biết
tôn trọng mình và tôn trọng người (chữ tiếng Anh rất chính xác : the 25 rules
of considerate conduct). Các bạn có thì giờ nên mua quyển này về đọc cho biết.
Hai mươi lăm luật chơi đó có thể đem áp dụng bất kỳ nơi nào trên quả đất và khi
mình đi vào khuôn phép của 25 nếp sống này, mình trở thành con người lịch sự,
con người có nếp sống đẹp, biết tôn trọng mình và tôn trọng người khác theo ý của
tác giả quyển sách.
Gần đây tôi vẫn theo dõi những tin tức liên quan đến quê
hương xứ sở, nhất là những chuyến đi thăm nước ngoài của các nhà lãnh đạo Việt
Nam. Từ chuyến đi của ông Trương Tấn Sang, ông Nguyễn Phú Trọng cho đến các
chuyến đi của ông Nguyễn Tấn Dũng. Riêng buổi họp báo của ông Nguyễn Tấn Dũng (NTD)
và ông nguyên Thủ Tướng Pháp Jean-Marc Ayrault tại điện Matignon vào tháng 09
năm 2013 đã được nhiều người nhắc nhở và đã được đưa lên mạng ầm ĩ sau đó nhất
là khi đài truyền hình Canal Plus của Pháp đem buổi họp báo này ra diễu. Thú thật
khi xem cách ứng xử của ông NTD trên YouTube mà bạn tôi gửi cho xem từ Pháp,
hôm đó tôi đã không tự hào là người Việt Nam. Cách hành xử của ông NTD có thể
được xem là thiếu lịch sự, và hơi quê mùa trong tư cách của một người lãnh đạo
nước Việt Nam. Xin các bạn xem cái YouTube này :
Từ cách ông NTD chặn ngang bằng tay cắt lời ông Thủ Tướng
Pháp vì không có phiên dịch, cho đến cách ông bày tỏ yêu cầu đóng cánh cửa phía
sau lưng (mà không ai biết lý do tại sao). Đó là chưa nói đến cách ông phát âm
tên của ông Thủ Tướng Pháp : “Dăng Mạc E Rô” cũng đã làm thành trò cười cho mấy
anh chị ký giả đài Canal Plus của Pháp sau này. Chuyện ông phát âm sai tiếng
Pháp theo tôi có thể thông cảm được. Nhưng cách ông chận ông Thủ Tướng Pháp
ngang xương vì ông không thích cửa mở phía sau trong khi người kia đang nói những
lời chào mừng mình thì thật đã làm cho nhiều người khó chịu về thái độ của ông.
Bạn người Pháp của tôi còn giáng thêm cho một câu thật nặng ký : “mais il est
mal élevé ce monsieur !”. Ý muốn nói cách hành xử của ông NTD là “mất dạy”, ở địa
vị của một vị nguyên thủ quốc gia, theo cái nhìn của cách sống bên trời Âu, nhất
là trước mặt công chúng cũng như truyền hình và phóng viên quốc tế.
Gần đây nhất có tấm hình mà chúng tôi phải đặt câu hỏi
không biết đây là hình thật hay là hình được biến dạng dùng kỹ thuật photoshop.
Hình ông Trương Tấn Sang (TTS) cúi gập lưng trong khi đứng trước toán lính
Trung Quốc dàn chào ông tại phi trường Bắc Kinh. Tôi chép tấm hình này xuống dưới
đây để chúng ta cùng xem. Tấm hình cho thấy góc độ khum lưng vô cùng cung kính
của ông TTS nhưng hình như cách ứng xử này cũng không được nhiều người tán thưởng.
Một bên (cách ứng xử của ông NTD) thì người dân ở Pháp nghĩ là xấc xược ngỗ ngáo. Một bên (cách cúi gập người của ông TTS) thì nhiều người Việt chúng ta cho là hèn. Xấc xược ngỗ ngáo hay hèn là tùy mình đứng về khía cạnh nào. Nhìn về khía cạnh Việt Nam thì cũng có người nói cách hành xử của ông NTD là rất oai xứng đáng là một lãnh đạo VN. Và cái cúi gập người của ông TTS là vô cùng tự trọng và lễ phép, cũng xứng đáng là một lãnh đạo. Thật ra mọi điều đều có tính cách tương đối của nó hết và dĩ nhiên mỗi dân tộc có cách sống riêng của mình không ai có thể nói người kia sai mình đúng hay ngược lại.
Tuy thế, riêng tôi, đến ngày nay, tôi vẫn còn áy náy và
chưa thông cảm được với cách ứng xử kỳ lạ và khác người này của hai ông NTD và
ông TTS.
Nguyễn Duy Vinh (Yaoundé Mùa Thu 2014)
____________________________________
[1] http://www.danluan.org/tin-tuc/20141112/nguyen-duy-vinh-tu-van-hoa-sach-nhieu-den-van-hoa-lam-ngo
[2] những tiệm Steinberg ngày nay đã đóng cửa.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét