Ý thu



Phạm thị Thanh

 

từ vào thu đến nay

gió thu hiu hắt

sương thu lạnh

trăng thu bạch

khói thu xây thành

lá thu rơi rụng đầu ghềnh

sông thu đưa lá bao ngành biệt ly

(Tản Đà)

 

Vâng, mùa thu đang hiện diện đang lồng chúng ta trong khung cảnh thu tuyệt vời với những gió cùng mưa thu, mây cùng trăng thu và những chiếc lá thu ngập đường. Bạn hẳn có những lúc đắm mình bên sắc thu và thả hồn triền miên? Xin mời bạn cùng tôi, chúng ta lần nhẹ bước vào thế giới mùa thu trong nét thơ và nhạc, trong những tích thu muôn thuở, sống lại bên những phong tục thu của đất nước để rồi cùng nhau hòa mình với mùa thu nơi Québec này nhé. 

Mùa thu trong thơ

Hình ảnh chiếc thuyền câu nhẹ lướt trên mặt ao một ngày vào thu trong bài vịnh thu của Nguyễn Khuyến 

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo 

Tưởng không còn thú giải trí nào tao nhã và thanh cao bằng mùa thu lướt thuyền câu cá vậy. Hình ảnh mùa thu với những chiếc lá vàng cũng như hoa với mùa xuân, cỏ xanh mùa hè và mùa đông với tuyết trắng.

Tản Đà nhìn mùa thu lá vàng bay với một niềm luyến nhớ người tình xưa 

Trận gió thu phong rụng lá vàng

Lá rơi hàng xóm lá bay sang

Vàng bay mấy lá bao thu vắng

Hờ hững ai xui thiếp phụ chàng 

Thúc Gia Thị nhìn lá vàng trên cây mà chạnh tưởng tới tuổi già 

Lơ thơ cụm liễu với chùm lau

Nhuốm hạt sương thu đã úa màu

Cây bủa lá vàng, người tóc bạc

Ừ cây với lão ngó nhìn nhau

Nhưng cây nó ngộ hơn mình

Rụng lá vàng rồi trổ lá xanh

Tóc  bạc mình đây thêm bạc mãi

Bạc sao cho mãn kiếp phù sanh 

Lưu Trọng Lư của Tiếng Thu êm ái, những xao động của lá vàng, thầm hỏi người em yêu dấu 

Em không nghe mùa thu

Dưới trăng mờ thổn thức?

Em không nghe rạo rực

Hình ảnh kẻ chinh phu

Trong lòng người cô phụ?

Em không nghe rừng thu

Lá thu kêu xào xạc

Con nai vàng ngơ ngác

Đạp trên lá vàng khô? 

Nếu mùa thu xưa ghi nhận những kỷ niệm, thì nay mỗi độ thu về chỉ làm cho lòng người thêm luyến nhớ. Chế Lan Viên ngỡ ngàng vì mùa thu trở lại 

Chao ôi! Thu đã đến rồi sao?

Thu trước vừa qua mới độ nào!

Mới độ nào đây, hoa rạng rỡ

Nắng hồng choàng ấp dẫy bàng cao 

Và trong mùa xuân luyến mùa thu 

Ai đâu trở lại mùa thu trước

Nhặt lấy cho tôi những lá vàng

Với của hoa tươi muôn cánh rã

Về đây đem chắn nẻo xuân sang! 

Rồi T.T.Kh sợ vì mùa thu đến gợi kỷ niệm 

Tôi sợ chiều thu phớt nắng mờ

Chiều thu hoa đỏ rụng chiều thu

Gió về lạnh lẽo chân mây vắng

Người ấy sang sông đứng ngóng đò 

Nét thu trong thơ Xuân Diệu bàng bạc hình ảnh màu không gian lẫn màu tưởng nhớ 

Hàng liễu đìu hiu đứng chịu tang

Tóc buồn buông xuống lệ ngấn hàng

Đây mùa thu tới- mùa thu tới

Với áo mơ phai dệt lá vàng 

Gẩy đàn trong một đêm trăng thu, Nguyệt cầm gợi nhớ gì chăng?

Thu lạnh càng thêm nguyệt tỏ ngời

Đàn ghê như nước lạnh, trời ơi!

Long lanh tiếng sỏi vang vang hận

Trăng nhớ Tầm Dương, nhạc nhớ người 

Trong vườn thơ thu của Đinh Hùng thấp thoáng cuộc tình mộng lẫn trong mây, nắng, gió cùng lá thu

 

Hôm nay mới thực bắt đầu vào thu

Chiều xanh nắng bóng mây xưa

Mấy năm trước đã viễn du trở về

Rung lòng dưới bước em đi

Lá vàng lại gợi phân ly mất rồi

…………………………………..

Ai về xa mãi cô thôn?

Một mình trong khói hoàng hôn nhớ nhà 

Mùa thu hai tâm hồn tìm đến nhau, kể cho nhau nghe những câu chuyện lòng 

Em đến thăm tôi nắng đã chiều

Hai lòng nghe rõ ý đìu hiu

Vàng thu sắp sửa làm thương nhớ

Lời nói ai trầm đến tịch liêu

……………………………….

Chiều nay nắng đọng hàng mi biếc

Tôi nghĩ trong lòng: em cũng yêu 

Tìm nhau trong hơi thở của cuộc đời người ơi! 

Bên này là thu

Bên ấy là thơ

Tôi ra đón gió

Xin em hãy chờ

Gió ở bên nào?

Gió nhủ làm sao?

Em ra cửa nhỏ

Trông nắng hoa đào

Rước  em sang nhà

Trời thu bao la

Mùa thu niên thiếu

Có nắng thướt tha

Và mây yểu điệu

Làm dáng xa xa 

Tình yêu đến nhẹ nhàng như mây 

Từ giã hoàng hôn trong mắt em

Tôi đi tìm những phố không đèn

Gió mùa thu sớm bao dư vị

Của chút hương thầm kia mới quen 

Và yêu nhau suốt mùa thu 

Lá đỏ rơi trong rừng cũ

Thu về hai lòng còn yêu

Đường tình trải một làn rêu

Ngơ ngẩn hồn chiều tư lự 

Rồi mùa thu tan, gió trở buốt, Đường Vào Tình Sử thi sĩ có mang gì chăng?

Thu hết rồi đây thu sắp hết

Ngoài kia cành rụng- em nghe không?

Sóng vàng đổi gió đìu hiu cũ

Bụi cuốn râu xanh, bãi cát hồng 

Tình yêu đi, như mây trôi, anh mang gì? Một linh hồn chết ư? 

Em không nghe mùa thu hết

Em không xem nắng thu tàn

Trời ơi! Giọt lệ này tan

Là lúc linh hồn anh chết 

Cuối thu, kết thúc cuộc tình đẹp và bi thương. Phải chăng là tình mộng ảo? 

Trời cuối thu rồi em ở đâu?

Nằm trong đất lạnh chắc em sầu?

Thu ơi đánh thức hồn ma dậy

Ta muốn vào thăm nấm mộ sâu

Để rồi…

Em hãy cười lên vang cõi âm

Khi trăng thu lạnh bước đi thầm

Những hồn phiêu bạt bao năm trước

Nay đã vào chung một chỗ nằm

 

Mùa thu trong nhạc

YouTube: Thu Quyến Rũ của Đoàn Chuẩn&Từ Linh,
ca sĩ Mai Hương nói lời  giới thiệu của nhà văn Mai Thảo
viết và ca si Ngọc Long(em trai Anh Ngọc) hát.

Bước vào mùa thu trong nhạc của chúng ta. Mùa thu với những chiếc lá vàng ngập đường gây xao xuyến chàng nghệ sĩ đang ru hồn trong tình yêu và đưa chúng ta vào nét nhạc dập dìu của Thu Vàng:

“Mùa thu vàng tới, là mùa lá vàng rơi. Và lá vàng rơi khi tình thu vừa khơi. Nhặt lá vàng rơi xem màu lá còn tươi, nghe chừng như đây màu tê tái” 

Chàng dạo bước một mình trên đường chiều, lòng nhủ lòng thương

“Một mình đi lang thang trên đường. Buồn vương vấn và nhớ bâng khuâng. Lòng xa xôi và sầu mênh mông. Có nghe lá vàng não nề rơi không?” 

Rồi cách mạng tháng tám với máu xương tơi bời đầy mùa thu, với Cung Tiến giờ đây chỉ còn lại Hương Xưa. Lòng ao ước tìm lại dư âm của mùa thu thanh bình năm nào

“Người ơi! Chiều nào có nắng vàng hiền hòa sưởi ấm nơi nơi. Người ơi! Chiều nào có thu về cho tôi nhặt lá thu rơi”

Nếu mùa thu của Cung Tiến mang sắc lá vàng thì với Đoàn Chuẩn và Từ Linh thu còn mang sắc thắm tươi của đất trời xanh lơ, của đàn bướm đùa vui bên những bông hồng. Mùa thu quyến rũ chàng nghệ sĩ dạo cung đàn khi chiều xuống

“Anh mong chờ mùa thu. dìu thế nhân dần vào chốn thiên thai. Và cánh chim ngập ngừng không muốn bay. Mùa thu quyến rũ anh rồi!” 

Người nghệ sĩ nhìn cảnh sắc thu qua lăng kính tình yêu. Thu quyến rũ anh khi có em! Hình ảnh đẹp của mùa thu năm xưa đâu còn nữa

“Thu nay vì đâu nhớ nhiều? Thu nay vì đâu tiếc nhiều? Đêm đêm nhìn cây trút lá. Lòng thấy rộn ràng, ngờ bóng ai về” 

Thu vắng em chỉ như lá đổ muôn chiều và

“ Lá đổ muôn chiều, ôi! lá úa. Phải chăng là nước mắt người yêu?” 

Vâng, lá vàng bay ví bằng tình anh và em vậy

“Thôi thế từ đây như lá vàng bay tình lỡ rồi! Cầm bằng như không biết mà thôi!” 

Lá vàng đã được nhạc sĩ tình yêu hóa. Nói theo nghĩa thực vật học thì khi chiếc lá không còn mang sắc diệp lục và cũng chẳng còn gắn với cành cây nữa, nhựa nguyên cùng nhựa luyện đã hết lưu thông thì thân xác lá với những đường gân đây và hồn lá là tình yêu này vậy! 

Sang vườn  nhạc thu của Đặng Thế Phong , tất cả bao trùm trăng, gió cùng mưa thu. Hình ảnh mùa thu với những đêm trăng sáng, với làn gió thu hiu hắt lung linh huyền ảo trong Đêm Thu

“Qua lá cành ánh trăng lan dịu dàng. Ru hồn bao nhớ nhung. Đêm lắng buồn tiếng thu như thì thầm. Trong hàng cây trầm mơ. Làn gió lướt tới cuốn đưa hồn ta phiêu du theo mây trắng trôi lơ lững. Ngàn muôn tiếng réo rắt côn trùng như than như van mơ hồ theo gió lan” 

Nếu có một buổi nào bạn đi trong cơn mưa thu. Hạt mưa từng giọt rơi tí tách bám nhẹ lên chiếc áo mưa khoác ngoài. Ngọn gió se sắt khiến bạn hơi co người lại trong cảm giác lên men dịu dàng, một nỗi buồn mênh mang bao phủ. Ở đây cũng có thể là nỗi buồn của buồn vì chẳng hiểu vì sao tôi buồn. Rồi bỗng cảm thấy trên gò má mình những giọt nước ấm lăn dài, tình thương mến dâng trào! Hoặc bạn ngồi trong thế bàng quang nhìn mưa rơi và lắng nghe
 

 “Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi. Trời lắng u buồn mây hắt hiu ngừng   trôi. Nghe gió thoảng mơ hồ trong mưa thu ai khóc ai than thở” 

Thời gian liên kết nhiều với tiết thu tốt nhất trong ngày là lúc chiều xuống. Khi nắng đang tắt dần, cây cỏ ngừng nghỉ là lúc lòng người dễ rung cảm, hòa trong hồn thu. Nguyễn Thiện Tơ đã Nhắn Gió Chiều

“Chiều nay sớm về với sắc thu đắm u buồn. Cùng gió vàng với sương lam mờ buông. Ai có về nẻo xa? Xin nhắn dùm người xưa”

Vì

“ Lòng sao vẫn còn mang nỗi sầu mỗi thu về. Khi bóng áng tà khuất dưới lam sương chiều buông. Còn đây núi kia, đây dòng sông này. Nào ai biết chăng cõi lòng nát tan” 

Doãn Mẫn  thả hồn trong Nhạc Chiều

“Nhạc chiều êm ru. Trong vườn thu lưu luyến. Đêm nay lờ lững hòa lời  u huyền. Làn gió như vương vấn. Tiếng tơ như chơi vơi. Thánh thót lắng theo ngàn lá thu bay” 

Và Dương Thiệu Tước đã

“Nhờ mây thu nhắn ai đôi lời. Cùng nhau ước hẹn chiều thu” 

Ngoài nét nhạc thu trong khung cảnh quê hương miền Bắc, tình thu còn được lồng trong tiết thu Paris. Cung Trầm Tưởng trong Mùa thu Paris còn biết lạnh cùng người em tóc vàng sợi nhỏ

“Mùa thu Paris! trời buốt ra đi

Hẹn em quán nhỏ

Rượu rưng rưng ly đỏ tràn trề

Mùa thu âm thầm, bên vườn Lục Xâm

Ngồi bên ghế đá, nhưng em ơi buốt giá từ tim!” 

Trong khung cảnh khác nhưng vẫn cùng một giao cảm, Phạm Trọng đã sầu lên ray rứt vì Mùa thu không trở lại

“Em ra đi mùa thu. Mùa thu không trở lại. Đếm lá úa mùa thu. Đo sầu ngập tim tôi” 

Em đã gắn chặt với mùa thu. Mùa thu là em

“Giờ chia ly! nghe rơi bao lá vàng, ngập dòng nước sông Seine. Mưa rơi trên phím đàn, chừng nào cho tôi quên” 

Chúng ta thấy phảng phất nhạc thu ở trên một màu u buồn của sắc trời, ủ vàng của lá và những cuộc tình ly biệt hoặc lỡ làng. Bước vào nhạc thu gần đây của những nhạc sĩ sáng tác trong khung cảnh miền Nam hiền hòa. Mùa thu lúc này phải chăng không còn biểu hiệu cho chia ly sầu  úa? Mùa thu cho những cuộc tình thành hình hoặc chớm nở. 

Ngô Thụy Miên đã tặng Mùa thu cho em, tặng vật vĩnh cửu cùng không gian và thời gian

“Em có nghe khi mùa thu tới.Mang ái ân mang tình yêu tới. Em có nghe, nghe hồn thu nói mình yêu nhau nhé!

Và em có hay khi mùa thu tới. Bao trái tim vương màu xanh mới. Em có hay, hay mùa thu tới tình anh ngất ngây!

Và em có mơ khi mùa thu tới. Hai chúng ta sẽ cùng chung lối. Em với anh mơ mùa thu ấy tình ta ngát hương” 

Rồi Từ Công Phụng Như ngọn buồn rơi của cuộc tình chớm nở

“Như mùa thu trút lá vàng .Ngậm ngùi em khóc cho tuổi thơ qua mau. Hồn nhiên cũng rơi khỏi tầm tay với xa. Trên từng thung lũng buồn, em về cho chim khóc. Trên từng thung lũng buồn, mùa thu đã trở mình trên gót nhỏ. Dìu em đến người bằng tình yêu nâng niu hạnh phúc” 

Như trăng tròn rồi khuyết, hoa nở rồi tàn, thu đến rồi thu đi .Thu đi để mùa đông giá rét đến Xưa người thiếu nữ trong nhạc Văn Cao đã Buồn Tàn Thu vì manh áo nàng đan cho người yêu vẫn để trôi qua từng mùa đông. Nàng vẫn mơ màng chờ chàng về

“Ai lướt đi ngoài sương gió? Không dừng chân đến em bẽ bàng! ôi, vừa thoáng nghe mơ ngày bước chân chàng. Từ từ xa đường vắng. Để mùa thu chết. Nghe mùa đang rớt rơi theo lá vàng” 

Như người chinh phụ vọng chinh phu

“Trong cửa này đã đành phận thiếp

Ngoài  mây kia há kiếp chàng vay?

Đúng vậy

“Em là gái bên song cửa

Anh là mây bốn phương trời” 

Giờ đây trong nét nhạc Mùa thu chết của Phạm Duy thì người con trai buồn cho mùa thu chết và chờ đợi người con gái

“Em nhớ cho, mùa thu đã chết rồi. Mùa thu đã chết, em nhớ cho. Mùa thu đã chết, em nhớ cho. Mùa thu đã chết, đã chết rồi em nhớ cho, em nhớ cho... rằng ta vẫn chờ em” 

Mùa thu ghi dấu lịch sử

Đó là mùa thu 1945, đánh dấu ngày chung kết đô hộ của thực dân Pháp trên đất nước, nhưng cũng là khởi đầu cho cuộc chiến chủ nghĩa dai dẳng  gần 30 năm và cho đến nay đau thương đã nhiều, xác người ngã gục đã bộn, biết bao hình ảnh băng hoại cùng đổ vỡ của chiến tranh. Rồi tiếp đến là hình ảnh mùa thu 1954 phân chia đất nước. Mùa thu ly hương của những người miền Bắc. Hình ảnh một mùa thu năm xưa đoàn người đi xót xa. Riêng đối với những tâm hồn nghệ sĩ, mùa thu này đã biểu hiệu chia cách ngay chính ở trong con người họ. Mảnh đất đã ôm ấp, đã tạo rung cảm, đã nuôi hơi thở và gắn bó với người nghệ sĩ như người tình thân. Người khách ly hương mấy độ thu vàng đã ngậm ngùi nhủ với người em Hà thành những lời thiết tha 

“Lìa xa thành đô yêu dấu. Một sớm khi heo may về. Lòng khách tha hương vương sầu thương. Nhìn em mờ trong mây khói .Bước đi nhưng chưa nỡ rời. Lệ sầu tràn mi. Đượm men cay đắng biệt ly”

Và

“Mơ, ước thấy em một ngày sáng tươi. Tắm nắng hồng của một sớm mai. Say hương thanh bình khắp nơi” 

Mùa thu và điển tích.

Hẳn bạn còn nhớ tích Đường Minh Hoàng đêm trung thu du nguyệt điện? Nhà vua si mê nàng Dương Quý Phi đến quên cả trị vì, để giặc An Lộc Sơn tràn vào đến kinh thành. Quân lính phải bắt Dương Quý Phi treo cổ tự vẫn.Thế rồi sau khi nàng chết, nhà vua vẫn còn thương nhớ nàng khôn nguôi, đam mê tình đến độ vào một đêm trung thu sáng trăng, nhà vua nhờ Thân thiên sư dùng pháp thuật đưa lên cung trăng để gặp người yêu. Nơi đây Dương Quý Phi và bầy tiên nữ vũ khúc nghê thường mừng đón nhà vua. Nhưng hỡi ơi, tiên giới và trần tục cách biệt Qúy Phi  chỉ biết nhìn với hoàng thượng rồi ném  trao lại chiếc vòng ngọc, tặng vật của nhà vua cho nàng rồi lẩn biến, nhà vua  mơ màng và chợt tỉnh trên gối mộng,  trên tay còn cầm chặt chiếc vòng

“                       “Giấc mộng Minh Hoàng không trở lại

Trăng ơi! ai chép nhạc Nghê thường”

                                    (Huy Cận)

Những cơn mưa rả rích của mùa thu gợi chúng ta nghĩ đến đôi vợ chồng Ngâu cách biệt. Tích rằng ở hướng đông sông Ngân Hà có Chức nữ là cháu Trời thêu dệt rất giỏi, trời gả  cho chàng Khiên Ngưu Lang tức chàng Ngâu. Từ khi có chồng, nàng biếng nhác bỏ việc nữ công không thêu thùa nên trời bắt phạt đôi vợ chồng phải xa lìa nhau, mỗi năm chỉ được gặp nhau vài giờ đêm mồng bảy tháng bảy tại bến sông Ngân Hà. Trước khi  hội họp có chim Ô thước bắc cầu đội đá, bắc cầu sông Ngân. Đêm ấy xem lên trời thấy ở Bến Ngân tức là đoạn bóng sáng mờ mờ giăng ngang trời, ngó xa như một vùng nước, có hai ngôi sao gặp nhau trong ít lâu rồi lìa xa nhau.

“Nọ thì ả Chức, chàng Ngâu

 Tới trăng thu lại bắc cầu sang sông” 

Và suốt mùa thu Chức nữ khóc khôn nguôi vì chia lìa Ngưu lang, vì thế nên mùa thu trời mưa rả rích mãi

“Thuở xưa Chức nữ buồn sông Ngân

 Có kẻ ngồi thương ở dưới trần”

                                    (Huy Cận)

Đêm trung thu vầng trăng thường sáng tỏ. Nhìn bóng chị Hằng những người xa nhà cảm thấy một nỗi buồn dâng lên, nỗi nhớ nhung bàng bạc. Bạn bước đi một bước chị Hằng theo bạn một bước

“Siêu không trống giục đường xa

 Thu về cánh nhạn bay qua gợi sầu

  Đêm nay sương trắng bắt đầu

 Cố hương cũng hẳn một màu gương Nga?” 

Tích rằng Hằng Nga nguyên là vợ Hậu Nghệ, vì uống trộm thuốc trường sinh nên thành tiên bay lên cung trăng ở.

Không hiểu từ ngày chàng Armstrong lên  được cung trăng, chiếm được trái tim chị Hằng. Rồi không còn lẻ loi nữa chị Hằng có còn dõi theo chúng ta nữa không nhỉ? Người thiếu phụ có chồng đi lính ngoài biên khu có buồn chăng?

“Từ ngày chàng ra ải quan

  Mình em với bóng trăng tròn lẻ loi

  Trăng đừng tròn mái hiên ngoài

  Xin trăng hãy vỡ làm hai mảnh lòng

  Mảnh thì rơi xuống cô phòng

  Mảnh gài ngọn ải cho chồng em soi” 

Mùa thu với những phong tục rằm.

Ở miền Bắc tôi chỉ được nghe người lớn kể lại, mặc dầu sinh ở chốn ấy nhưng tôi chưa hề một lần được hưởng hương vị mùa trung thu nơi đây. Vào dịp đó tiết trời trở lạnh, mùa của những trái hồng và bưởi, mọi người được dịp thưởng thức cốm vồng ăn với chuối trứng cuốc. Nơi những phố hàng Gai, hàng Hài, hàng Mã, hàng Bông, hàng Trống các tiệm đua nhau treo bán các thứ đèn: nào đèn cá chép, đèn kéo quân, đèn bươm bướm, đèn thỏ, đèn xếp... rồi kèn trống, đầu sư tử. Những ngày ấy nơi các phố này sáng rực ánh đèn và tấp nập người qua lại mua sắm. Rồi vào đúng đêm rằm, mọi nhà đều giăng đèn sáng trước cửa và đặt một án thư, một bàn cỗ. Phương thức bày tựu chung gồm: hai con thỏ mẹ hai bên, giữa để một cái lư trầm rồi đặt ông Lã Vọng câu cá ở giữa. Tục truyền  nhà nào có con cái đi thi đặt ông Lã Vọng  thì rất có hy vọng đỗ. Hai bên là hai con chó tết bằng tép của quả bưởi bổ ra, mắt làm bằng hai hột nhãn, hai bên hai bát hạt dẻ, giữa là bốn bát chiết yêu gạo nếp trắng bao lấy bốn chữ cũng bằng gạo nếp được nhuộm màu xanh, đỏ, tím, vàng đề chữ “Trung thu nguyệt bính”. Còn bàn cỗ bày hơi khác nhau tùy từng nhà, đại khái trên mỗi ghế để một thứ đồ chơi như đàn lợn làm bằng carton, cô tiên đánh đàn, cái đầu sư tử và các thứ bánh trái như bánh dẻo, bánh nướng, bánh đậu xanh, bánh chữ, bánh Tô châu. Một cái bánh dẻo to nhất được bày ở giữa, trên một cái kỷ kê ở trước án thư, trên đó đặt một con thạch sùng bằng bột, còn các giống khác như kỳ lân, con phượng, trái đào, quả chuối, cành hoa bày chung quanh. Xong xuôi rồi đốt nhang thắp nến, lễ Trời lễ Phật, trong  khi người lớn ngồi ăn ốc hấp trông trăng, trẻ con đánh trống và múa lân trước sân gạch có trăng chiếu sáng. 

Riêng ở thôn quê, tinh thần địa phương được thắt chặt hơn, mọi nhà đều họp mặt chung vui. Ngày ấy mỗi làng đều có mở Trẩy hội trăng rằm. Trai gái họp nhau trước sân đình, trên bãi cỏ dưới bóng trăng để hát trống quân với nội dung đối đáp giao duyên, đề cao tình bạn, ca ngợi  cảnh đẹp thiên nhiên. Tất cả nhạc cụ chỉ gồm một cái hố sâu, có cái thùng bằng thiết  úp lên trên và trên thùng có một sợi dây kẽm dài chừng năm sáu thước căng giữa hai cái cọc. Cầm mảnh gỗ gõ nhẹ vào đầu dây, cái dây bật vào thùng phát ra một thứ âm thanh giòn giã nhịp theo tiếng hát. Đó là mùa trung thu nơi đất Bắc, thời tiền chiến. 

Ở trong Nam, hẳn mọi người đều đã từng trải qua nhiều mùa trung thu. Tôi còn nhớ Sàigon bắt đầu từ tháng tám ta, dọc theo đường phố các khu chợ, các cửa tiệm đều treo bán đèn trung thu và căng những tấm biển để hiệu bánh trung thu như Đông Hưng Viên, Tân Tân, Bảo Hiên rồng vàng...Những tủ kính bày nào bánh nướng, bánh dẻo đủ loại trông rất ư ngọt ngào quyến rũ! Nhất là khu cửa đông và cửa bắc chợ Bến thành, các hàng trái cây, các hàng bánh dọc con đường Lê Thánh Tôn và Gia Long gần phía chợ, người người chen chúc nhau đi mua sắm. Nếu có dịp đi vào khu Chợ lớn sẽ thấy thiên hạ ở đây ăn trung thu nhộn nhịp với những đoàn múa lân ồn ào náo nhiệt . 

Đón trung thu hầu như là thông lệ hàng năm, mặc dù chiến tranh ngày càng căng thẳng, biết bao việc khác cần được chú ý hơn. Tuy hình thức đón rằm được giản dị hóa đi nhiều, hầu như chỉ thu hẹp trong từng gia đình. Nếu  bảo rằng phong tục tập quán là biểu hiện tinh thần dân tộc thì nay chúng ta nghĩ thế nào về tinh thần ấy? Riêng tôi, mùa trung thu năm nay, mùa thu đầu tiên thực sự xa nhà, trong khung cảnh thu Québec, tôi bùi ngùi ôn lại những kỷ niệm trung thu của thời ấu thơ. Mặc dầu ngay khi còn ở nhà, mấy năm về sau tôi không còn náo nức mong đợi Tết, không còn cùng bạn bè rước đèn trong ngõ hát những khúc ca trung thu, không còn chơi nấu sáp nến, nhưng bây giờ tại sao tôi mới biết tiếc nuối? Đúng vậy, vì nay tôi mới thực cảm thấy mất hết cả rồi, giờ chỉ còn vang bóng! Nếu quá khứ đã tạo nên ta thì những kỷ niệm đó đã nhập vào cõi sâu vô thức, đã thành ra tôi rồi. Như mùa thu trút lá vàng, ngậm ngùi em khóc cho tuổi thơ qua mau. Hồn nhiên cũng rơi khỏi tầm tay với xa. Nơi đây, những buổi trưa sau giờ học buổi sáng và chờ những giờ lab buổi chiều, bên gốc cây này, trên sườn đồi nằm cạnh sông St-Laurent,  tôi đã ngồi mơ màng trong tư thế bất động, đầu óc  không  thoáng một ý nghĩ, chỉ có hơi thở và nhịp tim đập tôi như cảm thấy hòa hẳn trong chốn thanh tịnh này. Nếu những Yogin cần ngồi theo thế kiết già để tham thiền nhập định, tìm những giây phút xuất nhập thần thì tưởng không gì hơn bằng ngồi bình lặng ở chốn đây. Chung quanh tôi những hàng cây đan kết nhau đang thay màu lá, bãi cỏ xanh mát dịu, dọc sườn đồi xuống cũng toàn những lùm cây bao phủ. Rồi đến dòng sông trong trắng lờ lững. Bên kia sông một màu xanh biếc, lấp ló những căn nhà im lìm tưởng như không một sinh hoạt nào hiện diện bên ấy. Tôi mơ hồ cảm thấy thoát nhẹ lẫn trong vùng cây cỏ, mây nước mênh mang bất tận này: hiền hòa và trìu mến. 

“Ôi nếu đời ta dừng bước lại

 Một giờ một buổi một mùa thu

 ………………………………..

 Mùa thu lọt giữa vòng tay khép

 Bỡ ngỡ nhìn nhau trọn cuộc đời”

                                    (Đinh Hùng)

 

Mùa thu Québec và những con đường

Những ai từng sống lâu năm ở đây hẳn biết rõ nhiều con đường thơ mộng trải những hàng cây. Riêng tôi, tôi yêu những con đường nhỏ ở khu Sillery này. Những hàng cây peupliers cao chơi vơi, con đường Bois Joli dẫn ra đường Gouverneurs, rồi Terrasse Stuart êm ái đưa vào campus Laval. Hẳn không ai lạ Chemin St-Louis, con đường chạy dài hun hút như bất tận nằm sát hướng sông. Con đường mang tên thánh nên có nhiều chủng viện, nhất là mạn đi  gần về khu Sillery cảnh vật thật lặng lẽ, u hoài. Có những chiều đi bộ nơi đây khung cảnh đã cuốn hút tôi đi thật xa. Một vùng trời sắc thắm. Nếu mùa thu của Cung Tiến tràn ngập màu vàng, thì mùa thu chốn này còn được tô điểm thêm với những sắc lá màu cam mát dịu, màu đỏ thắm trong dễ thương chi lạ! Ngang tầm mắt, một vùng lá cây với sắc màu xanh vàng cam đỏ hoà lẫn vào nhau,thướt tha yểu điệu và thật quyến rũ. Vâng, mùa thu quyến rũ tôi rồi ! 

Những giây phút này tôi liên tưởng đến những con đường của Sài gòn một thời trung học. Những con đường cây dài bóng mát. Con đường Nguyễn Bỉnh Khiêm nằm trên ngôi trường thân yêu. Con đường đã in mòn bao gót giày guốc của bảy năm trung học. Con đường Gia Long mạn hướng về tu viện St-Paul  mà bạn bè mình vẫn thường gọi đùa là rue des amoureux. Con đường của những chiều tan học ở Centre Culturel Français; những ngày cuối năm học thi ở thư viện Quốc Gia hay ở Alliance Française. Rồi những con đường tôi vẫn thường đi qua, những con đường RMK không làm lồi lõm. Con đường Duy Tân lặng lẽ. Con đường Hồng Thập Tự, con đường Phan Thanh Giản nối dài hướng về phía nghĩa trang Mạc Đĩnh Chi. Một vùng ký ức trở về bên tôi nhưng tôi mơ màng cảm thấy thật xa xôi.

“Nước non bao tình. Sao tâm hồn ta thấy xót xa. Buồn nhớ cố hương. Lòng ta có bao giờ thắm tươi. Lúc ta mới nhìn bóng quê người.Ôi quê hương biết bao tình mến! Dẫu phương trời xa ta bao giờ quên. Bóng tre xanh ngắt khi sương chiều xuống” 

Rồi về cuối thu, trời giá buốt, những ngọn gió lốc mạnh làm rụng dần lá vàng, như thể thúc dục mùa đông với tuyết trở về. Tôi không còn ngồi bên gốc cây này, không còn thả bộ trên những con đường thu này nữa!

Ý thu bất tận. Rừng thu mênh mông. Bạn cùng tôi chúng ta vừa lạc bước vào cửa ngõ của rừng thu, giờ  đây chúng ta hãy lần bước ra nhé. Để tiễn thu, xin mượn ý thơTản Đà, tặng những ai cũng cảm thu vậy 

“ thôi nghĩ cho

  thu tự trời

  cảm tự người

  người đời  ai cảm? ta không biết

  ta cảm thay ai viết mấy lời

  thôi, thôi

  cùng thu tạm biệt

  thu hãy tạm lui

  chi để khách đa tình, đa cảm

  một mình thay cảm những ai ai”

 

Phạm Thị Thanh

Québec tháng 10,1972

Bài này đã được tôi đưa đăng trên ĐL mùa thu 1972 dưới bút hiệu Mê Linh.