 |
| H.N.C |
Không cần đến cảnh giới hoành tráng được mô tả trong kinh Hoa Nghiêm hay
tư tưởng siêu việt được diễn đạt trong kinh Đại Bát Nhã, vốn là những thứ có
thể làm cho những kẻ sơ cơ như chúng ta khiếp hãi, mà ngay những câu kệ đơn
giản mộc mạc trong kinh Pháp Cú hay kinh Phật thuyết Bát Đại Nhân Giác cũng
khiến chúng ta cảm nhận được chiều sâu thăm thẳm, khi chúng ta đọc những trang
kinh đó bằng những suy niệm chân thành.
Trong phần cuối của bài kệ thứ ba trong kinh Phật thuyết Bát Đại Nhân
Giác, Đức Phật dạy rằng, bậc Bồ tát cần phải: “Thường niệm tri túc, an bần thủ
đạo, duy Tuệ thị nghiệp”. (Thường nghĩ đến việc biết đủ, yên trong cảnh nghèo
mà giữ đạo, chỉ lấy việc đạt đến tuệ giác làm sự nghiệp đích thực của mình).
Kinh Phật thuyết Bát Đại Nhân Giác rất ngắn, chỉ gồm tám bài kệ ngắn nói về tám
điều giác ngộ lớn, song chỉ cần một phần của bài kệ thứ ba này cũng đủ làm kim
chỉ nam cho những ai thành tâm tu học, muốn đi vào thế giới của Phật đà.
Vì sao cần phải “Thường niệm tri túc”?
Tri túc có nghĩa là biết đủ. Nhưng biết thế nào là đủ? Kẻ có một trăm
thì muốn có một ngàn. Kẻ có một ngàn thì muốn có một vạn. Kẻ có một vạn thì
muốn có muôn vạn. Biên giới của đủ là đâu? Lòng tham của con người
không bao giờ có biên giới. Loài thú có thể lười biếng đi săn khi đã ăn no,
nhưng con người không bao giờ ngưng được tư tưởng chiếm hữu, dù đã sống trong
điều kiện vật chất vượt quá nhu cầu sống hàng ngày. Trong chữ “dục” 欲(ham muốn) có chữ
“khiếm“ 欠? có nghĩa là “thiếu”. Quả là sâu
sắc. Đối với người đã có lòng tham dục thì lúc nào cũng thấy thiếu, nên phải
bươn chải mãi theo lòng dục. Muốn ngừng thì cần phải tri túc. Tất cả tầm quan
trọng nằm ở chữ Tri. Nguyễn Công Trứ từng nói “Tri túc tiện túc, đãi túc, hà
thời túc?”. Hễ biết đủ là thấy đủ, chờ cho đủ thì biết đến khi nào mới đủ? Cái
khó nhất là biết đủ. Khi đã biết đủ thì những cái thêm vào đều là thừa.
Trong lịch sử triết học Tây phương, có một giai thoại kể rằng triết gia phái
khắc kỷ là Diogène sống với những nhu cầu sống được giảm đến mức tối thiểu. Mỗi
tối, ông chui vào một cái thùng gỗ để ngủ. Ông chỉ giữ một cái bát nhỏ để vừa
làm cái chén ăn cơm vừa làm cái ly uống nước. Ông tưởng như thế đã là nhu cầu
tối thiểu của con người, là đã “tri túc”. Tình cờ một ngày kia, ông gặp một đứa
bé ăn mày vục hai tay vào vòi nước để uống, ông hiểu rằng cái bát kia vẫn là
vật thừa nên đập vỡ luôn cả cái bát – tài sản duy nhất của mình!
Cuộc sống vốn giản dị hơn ta tưởng. Chính chúng ta đã biến nó thành phức
tạp bằng những tham vọng vô nghĩa và những nhu cầu thường lắm khi phù phiếm của
mình. Cuộc sống thiên về vật chất đã biến những thứ vô vị trên đời thành những
nhu cầu cần thiết. Và buộc chúng ta phải chạy mãi theo chúng, để cố sống theo
mọi người, cố suy nghĩ như mọi người.
Nhà văn và triết gia Mỹ Henry David Thoreau (1817-1862) đã vào rừng,
sống cô đơn trong căn lều nhỏ suốt một thời gian dài với tinh thần sống đơn
giản (simple living) và tri túc (self-sufficiency). Ông tự trồng trọt mà sống
giữa lòng thiên nhiên tịch lặng, và ông khám phá ra rằng nhu cầu thực sự để con
người sống trong an lạc vốn vô cùng ít. Nhờ thời gian đó, ông đã để lại cho đời
tác phẩm bất hủ “Walden, or Life in the Woods” (Walden, hay đời sống trong
rừng).
Chúng ta quên rằng chúng ta chỉ có thể đáp ứng được mọi nhu cầu bằng
cách biết tiết chế chứ không phải bằng cách thỏa mãn nó. Ta không thể nào tiêu
trừ một tham vọng bằng cách làm thỏa mãn nó, vì tham vọng không bao giờ thấy
đủ. Chỉ có tinh thần “tri túc” mới đem lại cho ta sự thanh thản trong tâm hồn,
nhất là giữa một thế giới mà sự tiêu dùng và hưởng thụ vật chất luôn được những
xảo thuật quảng cáo nâng lên thành một giá trị của cuộc sống.
Vì sao cần phải “an bần thủ đạo”?
Kinh dạy “an bần thủ đạo” cũng như người xưa thường nói “an bần lạc đạo”
(yên cùng cảnh nghèo mà vui với đạo). Nhưng phải có đạo để lạc thì mới thấy an
trong cảnh bần được. Muốn sống yên vui trong cảnh nghèo thì phải có một đời
sống nội tâm thực sự hoặc phải mang một tâm hồn thuần phác như người nông dân
chân chất. Đối với người tu hành hoặc người đọc sách, trong tâm phải có sở đắc
thì mới có thể yên vui với cảnh nghèo, nếu không thì sự an bần đó chỉ còn là
hình thức. Đó là sự đè nén đầy mặc cảm của những tham vọng không thành. Không ít
vị tu sĩ trụ trì, khi trò chuyện với người viết, đã chặc lưỡi thở dài khi so
sánh cảnh đầy đủ của ngôi chùa khác với sự nghèo nàn của ngôi chùa mình!
Tôi không hiểu tại sao có rất nhiều Phật tử, kể cả những vị xuất gia,
vẫn thường quan niệm rằng những tu sĩ nào có “hảo tướng”, thường xuyên được tín
đồ cúng dường hậu hỹ, được tu ở những ngôi chùa đẹp tại những thành phố lớn là
do phước báo đời trước. Quan niệm kiểu đó có khác gì cho rằng những bậc ẩn tu
nơi thâm sơ cùng cốc như đạo sư Mật tông vĩ đại Milarepa, hay bậc chân tu khổ
hạnh như thánh Gandhi đều là những người gánh chịu nghiệp báo? Ở đời, hễ đã
nhận người khác một món quà, dù là vật phẩm cúng dường, là đã thiết lập nên một
sự ràng buộc vô hình trong mối quan hệ xã giao. Món quà càng có giá trị cao thì
sự lệ thuộc càng nhiều, và sự nhiễu loạn của tâm càng lớn.
Chúng ta thường tỏ thái độ hãnh diện với những tiện nghi cao cấp đang sử
dụng như xe cộ, điện thoại di động đời mới… như là cách để khẳng định mình, mà
quên mất rằng hễ đời sống tinh thần càng hời hợt thì con người, tăng cũng như
tục, càng lo bù đắp và che lấp bằng những thứ trang sức phù phiếm bên ngoài.
Đối với các tu sĩ, thử hỏi nếu cứ mãi bận lo thù tạc xã giao với các thí
chủ giàu có thường xuyên cúng dường cho chùa thì lấy đâu ra thời gian để nghiên
cứu kinh điển hay quán tưởng trầm tư? Có thể gọi đó là phước báo được chăng?
Nói về hảo tướng và hưởng thụ vật chất trần gian có ai bằng Đức Phật? Có ngôi
chùa nào đẹp bằng cung vàng điện ngọc của nhà vua, thế thì tại sao Ngài vẫn từ
bỏ cảnh lầu son gác tía để ra đi tìm Chánh Pháp?
Đối với một người tu học thì phước báo phải nên hiểu là phước báo về mặt
tâm linh. Trước mọi phong ba biến động của cuộc đời, mà giữ tâm lặng được như
mặt nước của cái giếng cổ trong bài Đạo ý của Nguyễn Du: Trạm trạm nhất phiến
tâm, Minh nguyệt cổ tỉnh thủy (Mảnh lòng mênh mông tịch lặng, Trăng soi mặt
nước giếng xưa), đó mới thật sự là phước báo.
Các bậc cổ đức nhiều khi từ chối vàng bạc hoặc chức tước vua ban tặng để
dành thời gian cho việc tu hành trong chốn lâm tuyền, vì các ngài sợ cái Vật
làm lụy đến cái Tâm. Tổ Linh Hựu bao năm sống cô độc trên ngọn Quy sơn để tiếp
tục tu tập sau khi chứng ngộ.
Trước khi muốn cứu đời, trước khi muốn hoằng pháp thì chúng ta phải đủ
sức mạnh nội tâm để bước đi một cách cô đơn trong cuộc đời và trong tư tưởng,
để nghe ra tiếng nói của Tâm. Tâm không tĩnh lặng được trước Vật, còn để Vật
sai sử thì lấy gì để bàn về cõi Đạo mênh mông vi diệu của Phật giáo?
Đối với hầu hết chúng ta, tu tập trong điều kiện khó khăn về vật chất
chưa phải là điều hay, nhưng nếu cứ bận tâm mãi những tiện nghi vật chất thì tự
cắt bỏ con đường đi vào cõi đạo.
An bần thủ đạo với một tâm thái ung dung là điều cực khó, mà câu chuyện
về nhân vật Phương Sơn Tử của Tô Đông Pha sau đây là một minh họa đặc sắc.
“Phương Sơn Tử là người ẩn cư trong khoảng Quang Hoàng. Thiếu thời, hâm
mộ cách sống của Chu Gia và Quách Giải(1). Bọn hào hiệp trong làng xóm đều tôn
sùng. Khi hơi lớn, biết kiềm tính và đọc sách; muốn lấy việc đó mà rong ruổi
với đời. Nhưng rồi không gặp thời. Về già, ẩn lánh trong khoảng Quang Hoàng,
nơi chỗ gọi là Kỳ Đình. Ở nhà tranh, ăn rau trái, không giao thiệp với đời. Bỏ
xe ngựa, vứt áo mão, đi bộ. (…)
“Tôi bị biếm trích ở Hoàng Châu, qua Kỳ Đình, thì gặp. Bèn kêu: “Hỡi ôi!
Cố nhân của ta, Trần Tháo Quý Thường đây mà. Sao lại ở đây?” Phương Sơn Tử cũng
kinh ngạc, hỏi tôi vì sao đến đây. Tôi nói duyên cớ. Ông cúi đầu không đáp; rồi
ngửa lên trời mà cười. Bảo tôi ngủ lại nhà. Tường vách xơ xác, nhưng trông vợ
con và nô tỳ đều có vẻ ung dung thỏa ý. Tôi giật mình lấy làm kinh ngạc. Lòng
riêng nghĩ, Phương Sơn Tử khi thiếu thời, ưa rượu và thích kiếm, tiêu tiền như
rác. Mười chín năm trước, tôi ở Kỳ Sơn thấy Phương Sơn Tử cưỡi ngựa theo hai
tay kỵ mã, kẹp hai mũi tên dạo chơi ở mạn núi phía Tây. Có con chim khách vụt
bay trước mặt, sai người cưỡi ngựa đuổi bắn, không trúng. Phương Sơn Tử nổi
giận, một mình thúc ngựa lên bắn một phát, chim rơi, rồi nhân đó ngồi trên lưng
ngựa bàn với tôi về phép dùng binh và chuyện thành bại xưa nay, tự cho là bậc
hào sĩ trên đời. (…)
Phương Sơn Tử thuộc nhà thế phiệt, nếu làm quan thì giờ đây đã hiển
hách. Nhà cửa vườn tược ở Lạc Dương rất tráng lệ, sánh ngang với bậc công hầu.
(…) Vậy mà bỏ tất cả để một mình vào tận núi thẳm để ở. Há không có sở đắc mà
được như thế sao?”” (lược dịch theo Phương Sơn Tử truyện của Tô Đông Pha).
Câu chuyện trên phác họa một cách ngắn gọn mà tuyệt vời sự tương phản
giữa hình ảnh một hào sĩ kiêu hùng với một người ẩn cư trong núi. Đó là hạng
người đã có sở đắc để an bần lạc đạo. Hễ trong lòng đã có sở đắc thì mới có thể
ung dung tự tại giữa cảnh nghèo, theo đúng nghĩa hai chữ an bần. Bản thân
Phương Sơn Tử vui trong cảnh nghèo không quan trọng bằng chi tiết: “Tường vách
xơ xác, nhưng trông vợ con và nô tỳ đều có vẻ ung dung thỏa y” (Tường đổ tiêu
nhiên, nhi thê tử nô tỳ giai hữu tự đắc chi ý). Biến cái an vui trong lòng mình
thành cái an vui trong lòng người khác, như Phương Sơn Tử, mới thực sự là cực
đỉnh của sự an bần thủ đạo. Đó mới thực sự là đạo hạnh của một bậc chân tu, và
là một dạng của vô úy thí.
Vì sao cần phải “Duy Tuệ thị nghiệp”?
Có lẽ đây là câu hỏi thừa, vì toàn bộ tòa lâu đài tư tưởng vĩ đại của
Phật giáo được xây dựng trên hai trụ cột của Trí và Bi. Tuệ là Trí. Đã đi theo
chân Phật, thì dù tại gia hay xuất gia, cũng đều phải tìm cầu giải thoát. Mà
giải thoát chỉ có thể tìm thấy trong ánh sáng của Tuệ giác, chứ không phải
trong việc tích lũy kiến thức hay công đức. Không cần phải đem thân gởi chốn am
mây mới gọi là tu, mà hễ một khi Tuệ kiếm vung lên là trần duyên đứt đoạn, để
mở đường đi vào cõi giác. Cùng đích của đạo Phật, dù với vô vàn phương tiện
thiện xảo hay với vô lượng pháp môn tu học, cũng chỉ nỗ lực khai mở được con
mắt Bát nhã cho chúng sinh.
Như khi ta tạo một con số bắt đầu bằng số 1 và sau đó là rất nhiều số 0.
Số lượng số 0 đằng sau số 1 càng nhiều thì giá trị con số đó càng tăng. Các số
0 đó có thể là sự tích lũy công đức hay chuyên cần tu học… Nhưng chính số 1 mới
là con mắt Bát nhã, mới là Tuệ trong tinh thần “Duy Tuệ thị nghiệp” của Phật
giáo. Nếu bỏ số 1 đi thì giá trị của chuỗi các số 0 đó, dầu dài bao nhiêu đi
nữa, cũng chỉ là 0, theo tinh thần “Quách nhiên vô thánh” của tổ Đạt Ma khi trả
lời Lương Võ Đế.
Các Phật tử vẫn có một thói quen kỳ lạ là thường đánh giá các tu sĩ qua
ngôi chùa họ đang cư trú, làm như ngôi chùa là nơi đảm bảo cho trí tuệ hay công
phu đạo hạnh! Cách đánh giá đó đã vô tình biến tư tưởng “Duy Tuệ thị nghiệp”
của đạo Phật thành “Duy Tự thị nghiệp” (lấy cái chùa làm sự nghiệp) mất! Chính
Trí tuệ đạt từ kinh điển hay sự thực chứng mới đảm bảo cho sự tồn vong của đạo
Phật. Dù có trải qua muôn ngàn cơn pháp nạn, nhưng hễ một khi hạt giống Tuệ
giác còn nảy mầm thì nó vẫn phát triển thành khu rừng tư tưởng Phật giáo.
Câu kinh gồm ba mục “Thường niệm tri túc, an bần thủ đạo, duy Tuệ thị nghiệp”,
nhưng thực ra “Thường niệm tri túc” và “An bần thủ đạo” là hệ quả tất yếu của
“Duy Tuệ thị nghiệp”. Một khi đã xác định được “Duy Tuệ thị nghiệp” thì tự
nhiên tâm dần sẽ tĩnh, sẽ dần bớt đi sự tham chấp vào của cải trần gian.
Đạo Phật chủ trương thập loại chúng sinh đều bình đẳng trước Phật pháp,
nên luôn luôn mở rộng cửa cho mọi người. Chúng sinh vô lượng, căn cơ vô lượng
nên phải có vô vàn con đường dẫn đến cửa thiền. Chư pháp, do đó, không thể có
hình tướng nhất định mà chư Phật cứ tùy theo căn cơ để hóa độ chúng sinh.
Không ít người, do không hiểu được những yếu tố sơ đẳng trong Phật học,
cho rằng đạo Phật chỉ đưa con người đến chỗ bế tắc (!). Họ quên rằng có quá
nhiều kẻ trốn vào thiền môn chỉ vì một lý do đơn giản là bị bế tắc khi đối diện
với cõi thế. Bế tắc trong tư tưởng, trong tình cảm, thậm chí trong cơm áo. Thuở
còn tại thế, Đức Phật đã từng cảnh báo có những kẻ quy y theo Phật, gia nhập
Tăng đoàn chỉ để kiếm cơm! Thuở đó còn vậy, huống gì đến thời mạt pháp hiện
nay. Đối với những kẻ bế tắc đó thì Phật pháp, dù có quảng đại và nhiệm mầu đến
mấy, cũng chỉ là một loại “cần câu cơm” giúp họ tạm thời làm ổn định những cơn
quậy phá của cái bao tử rỗng, hoặc một loại “si rô an thần” giúp họ làm dịu đi
những cơn khủng hoảng thần kinh!
Hàng mấy ngàn năm qua, tinh thần bao dung của Phật giáo luôn mở rộng
vòng tay để đón nhận bao nhiêu bậc lợi căn pháp khí, xả thân cầu pháp thì đồng
thời cũng đón nhận không ít bụi bặm bay vào chốn thiền môn. Song một
khi tư tưởng “Duy Tuệ thị nghiệp” còn sống thì tư tưởng Đức Phật vẫn còn mãi
ngời sáng, và đạo Phật vẫn mãi mãi tồn tại và phát triển.
H.N.C
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét